شرط استقلال مواد قراردادی

یکی از تدابیری که قراردادنویسان برای زنده نگه داشتن مفاد یک قرارداد به کار می برند، اعطای وصف استقلال است. قبل از اینکه بخواهیم به معنای وصف استقلال در یک قرارداد بپردازیم، مقدمتاً باید بیان داریم که:

اولاً دلایل اتخاذ این تدبیر در یک قرارداد چیست؟ چرا باید محل و مأخذ اعتباربخشی به برخی مواد قرارداد را از یکدیگر جدا نمود؟

ثانیاً آیا می توان شروط ضمن یک قرارداد را مجرد از قرارداد از منظر اعتبار درنظر گرفت؟ آیا شروط ضمن عقد می توانند مستقلاً زنده باشند؟

دلایلی که برای جداسازی مواد قراردادی از نظر اعتبار وجود دارد عبارتند از:

۱-    حفظ راه حل اختلاف

معمولاً قراردادنویسان برای حل اختلافات قراردادی، اقدام به درج ماده ای در قرارداد با موضوع روش حل اختلافات قراردادی می نمایند. بخش عمده ای از اختلافات قراردادی موجب توقف ایفای تعهدات قراردادی و منقضی شدن مدت و اعتبار قرارداد شده یا پس از پایان قرارداد و از بین رفتن آن طرح می شود. مثلاً طرفین در خصوص یک تعهد اساسی در قرارداد ساخت یک ساختمان اختلاف دارند و عملاً تا رفع اختلاف، امکان ادامه ایفای تعهدات قراردادی نیست. در اینصورت مدت قرارداد پایان پذیرفته و دیگر اعتباری نخواهد داشت. یا به عنوان مثال اگر طرفین قرارداد در خصوص پرداخت یکی از صورت وضعیتها اختلاف داشته باشند و مدت قرارداد منقضی گردد، راه حل اختلافات قراردادی ضمن قرارداد آنها از بین خواهد رفت. لذا باید برای حفظ راه حل رفع اختلاف چاره ای اندیشید.  

۲-    بقای التزام به ایفای تعهد بعد از بین رفتن قرارداد

ایفای برخی تعهدات قراردادی نمی تواند مقید به دوره اعتبار قرارداد باشد. دراینصورت اگر تعهدی در قالب شرط ضمن عقد درج گردد، نمی تواند مستقلاً زنده بماند مگر اینکه وصف استقلال داشته باشد. مثلاً شرط حفظ محرمانگی یکسری اطلاعات که بموجب قرارداد به طرف قرارداد تسلیم می شود، باید بعد از انقضای قرارداد هم معتبر باشد.

۳-    جلوگیری از سوء استفاده قرارداد یا فرار از ایفای تعهدات قراردادی

برخی شروط قراردادی از جمله شروط بنایی هستند که طرفین قرارداد متنبانیا علیه معامله نموده اند. گاهی طرف قرارداد جهت فرار از ایفای برخی تعهدات قراردادی، اقدام به تطویل ایفای تعهدات نموده و علیرغم قبول تحمیل خسارت تاخیر بر ذمه خود، مدعی می شوند که دیگر تعهدات قراردادی باقی نیست و باید برای ادامه ایفای تعهدات، قرارداد جدید منعقد گردد. مثلاً فرض کنید ماده ای تحت عنوان شرط عدم تعدیل مبلغ در ضمن قرارداد توافق شده باشد. اگر نرخ واحد ردیفهای کاری ضمن یک قرارداد، طی مدت قرارداد، افزایش یافته باشد، طرف قرارداد جهت فرار از ایفای تعهدات قراردادی، اقدام به به تاخیر انداختن اجرای تعهدات می نماید و پس از انقضای مدت قرارداد، ادعا می کند که برای ادامه اجرای قرارداد، مبلغ قرارداد تعدیل گردد. زیرا دیگر شرط عدم تعدیل مبلغ، به دلیل انقضای مدت قرارداد، معتبر نیست.

در پاسخ به سوال دوم مطروحه در صدر این یادداشت هم می توان بیان داشت که اولاً وقتی می توان در ضمن یک قرارداد، عقد یا قرارداد دیگری را به صورت شرط ضمنی درنظر گرفت، شروط ضمن یک قرارداد را نیز می توان مستقل از قرارداد به عنوان موافقتنامه جداگانه فرض کرد. اما درهرحال، بموجب وجود دو شرط می توان شروط ضمن یک قرارداد را مستقل از قرارداد در نظر گرفت: 

اول شرط ضمن عقد قابلیت استقلال از مفاد قرارداد را داشته باشد.

مثلاً شرط بکارگیری نیروی انسانی باتجربه در اجرای تعهدات قراردادی اساساً نمی تواند مستقل از قرارداد تلقی گردد ولی شرط محرمانگی اطلاعات قرارداد قابلیت استقلال را دارد.

دوم وصف استقلال به درستی به آن شرط داده شده باشد.

مثلاً در بخشی از ماده مربوطه اینگونه قید می گردد که «این ماده به عنوان موافقتنامه ای مستقل از قرارداد تلقی شده و دارای وصف استقلال است.» با این نوع نگارش، حتی با انقضای مدت قرارداد، این مواد قراردادی معتبر باقی می مانند.

با توجه به مراتب فوق الذکر، به نحوه نگارش استقلال مواد قرارداد در زبان فارسی و انگلیسی می پردازیم:

الف- اعطای وصف استقلال در زبان فارسی:

معمولاً عباراتی که برای اعطای وصف استقلال به شرط ضمن یک قرارداد نگارش می گردد مشتمل بر دو جمله به شرح زیر است:
-    این ماده به عنوان موافقتنامه یا قراردادی مستقل از قرارداد اصلی یا مجرد از قرارداد اصلی تلقی می گردد.
-    این ماده دارای وصف استقلال است. 

ب- اعطای وصف استقلال در زبان انگلیسی:

در ادبیات قراردادنویسی به زبان انگلیسی از روش نگارش وصف استقلال مواد قرارداد استفاده نمی شود بلکه ماده ای تحت عنوان Survival در قرارداد اصلی درج شده و در ذیل آن به موادی که می خواهند حتی پس از انقضای قرارداد باقی بمانند، اشاره می نمایند. این عنوان از ماده از ریشه کلمه Survive به معنای زنده نگهداشتن است. به عنوان مثال به ماده زیر توجه کنید:

Article 12- Survival Clause:

Unless otherwise provided elsewhere in this Agreement, the following provisions shall survive the termination or expiration of this Agreement: Confidentiality clause and dispute resolution clause.‎

ترجمه: ماده ۱۲-شرط زنده ماندن/بقاء: درصورتیکه در قرارداد حاضر به گونه ای دیگر پیش بینی نشده باشد، شروط زیر پس از خاتمه یا انقضای قرارداد حاضر معتبر خواهند بود: شرط محرمانگی و شرط حل اختلاف.