نگارش موضوع قرارداد-معین بودن

بر اساس بند ۳ از ماده ۱۹۰ قانون مدنی موضوع معامله باید معین باشد. این بدان معناست که موضوع قرارداد نباید مردد بین دو یا چند چیز باشد. به دلیل اینکه این تردید، موجب جهل نسبت به موضوع قرارداد می گردد لذا باید موضوع معامله برای طرفین مشخص بوده تا مشمول معامله غرری نگردیم. مثلا ماده ۴۷۲ قانون مدنی می گوید: «عین مستاجره باید معین باشد و اجاره عین مجهول یا مردد باطل است» در کنار این موضوع، استثنائاتی وجود دارد که علیرغم اینکه موضوع معامله معین نیست ولی از منظر قانون معامله به طور صحیح واقع شده و غرری نیست که به شرح زیر می پردازیم:

۱-    کالای مثلی: 

کالایی که اشباه و نظایر آن در جامعه بسیار باشد نیازی به تعیّن ندارد. طرفین معامله لازم نیست که در موضوع قرارداد خرید یک کالای مثلی، آن کالا را معیّن کنند. زیرا این جهل منجر به غرر نمی شود و موجب آسیب معاملاتی به طرفین قرارداد نمی گردد.  

۲-    کلی مشاع: 

از اقسام کالاهایی که می تواند موضوع معامله خرید قرار گرفته و علیرغم اینکه معیّن نیست خللی به معامله وارد نکند، کالای کلی مشاع است. 

۳-    کلی در معین:  

درج این این قسم از کالا در موضوع قرارداد خرید هم، همانند مورد قبلی، مانع صحت معامله نخواهد شد.

۴-    کلی فی الذمه: 

در این نوع از کالا، هرچند در زمان معامله، کالا معین نشده است، ولی چون مقرر است از سوی فروشنده تعیّن پیدا نماید، مشکلی در صحت این معامله نیست.  

۵-    تعهدات تخییری: 

در برخی قراردادها مقرر می گردد که متعهد می تواند از دو تعهد مندرج در قرارداد، یک تعهد را برای رسیدن به هدف اصلی قرارداد و موضوع تعهد انجام دهد. مثلا فرض کنید قرارداد تامین سوخت مورد نیاز برای یک کارخانه به میزان ۳۰ هزار لیتر در ماه منعقد شده باشد و به تامین کننده اجازه داده شده باشد که بتواند برای تامین سوخت، تانکرهای ۱۵ هزار لیتری یا تانکرهای ۳۰ هزار لیتری اجاره نماید. در این قرارداد، علیرغم اینکه تعهدات تخییری در قرارداد درج شده است ولی ضرری به معامله وارد نساخته و آن را مجهول نخواهد کرد؛ چراکه تامین ۳۰ هزار لیتر سوخت مبهم نبوده و قطعی است.

۶-    تعهدات جایگزین: 

گاهی در متن قرارداد به تعهداتی اشاره می شود که دارای طریق اولویت در اقدام هستند و متعهد باید این اولویت را رعایت کند. اگر ایفای تعهد با اولویت بالاتر را انجام ندهد یا معذور باشد باید ایفای تعهد با اولویت پایین تر را انجام دهد. مثلا فروشنده متعهد به تسلیم کالا با مشخصات مورد نظر در قرارداد است. اگر کالای تسلیمی معیوب باشد، فروشنده متعهد به تعمیر یا جایگزینی کالا در دوره تضمین است.