توافقنامه و کاربرد آن

یکی از عناوینی که برای وصف یک توافق بین طرفین کاربرد دارد، توافقنامه است. این عنوان در قوانین ایران تعریف نشده و رویه قضایی ایران نیز به آن نپرداخته است. معنای لغوی آن سندی است که نمایانگر توافق بین یک یا چند نفر است و از این بابت، تفاوتی در معنا و تعریف با مفاد ماده ۱۸۳ قانون مدنی که کلمه "عقد" را تعریف می کند ندارد. اما در عمل، آن چیزی که مورد استفاده قراردادنویسان می باشد متفاوت است. معمولا این عنوان در جایی بکار می رود که طرفین یک معامله بخواهند به تعهدات کلی، نقشه راه آینده خود، ظرفیتهای همکاری، زمینه های فعالیت مشترک، نحوه همکاری در آینده، نحوه تعامل و ایجاد روابط معاملاتی، ایجاد کارگروههای ویژه، توسعه همکاری های گذشته، بیان ماشین آلات و تجهیزات و ابزارآلات و نیروی انسانی خود، قالب همکاری در قراردادهای اجرایی در آینده، نحوه هزینه کرد طرفین جهت رسیدن به قراردادهای اجرایی، نحوه تعامل یکدیگر برای شرکت در مناقصات و مزایدات و مواردی از این قبیل بپردازند.

محور مشترک همه این موارد قابل درج در توافقنامه، تعهدات الزام آور و قابل مطالبه نیست بلکه طرفین صرفا می خواهند زمینه ای را ایجاد کنند تا در اینده بتوانند راحت تر و سهل تر به قرارداد اجرایی و الزام آور برسند. در ادبیات قراردادنویسی به زبان انگلیسی هم از عنوان Memorandum of Understanding -MOU استفاده می شود. بنابراین، محل استفاده عملی از این عنوان در موارد غیر تعهدآور و غیر الزام آور است و در ضمن آن نیز شروط تضمین و خسارات و یا حتی حل اختلاف و داوری گنجانده نمی شود. البته باید توجه داشت که این عنوان در حقوق بین الملل در روابط بین دولتها استفاده می شود که محل بحث این مقال نیست. لازم به ذکر است، از منظر حقوقی اشکالی در نگارش سند توافقنامه با درج تعهدات الزام آور و شروط خسارات و تضامین نیست بلکه منظور این این بیان، کاربرد عملی این عنوان در شرکتها و مراودات تجاری بود.

در برخی موارد، قراردادنویسان کمی از این محل استفاده فوق الاشاره فراتر رفته و چهره الزام اور در بعضی جوانب به توافقنامه می بخشند که به برخی موارد آن اشاره می کنیم:

الف- همکاری انحصاری در آینده:

اگر طرفین بخواهند در مورد همکاری انحصاری مشترک در آینده صحبت کنند و از عنوان توافق نمامه استفاده نمایند، قاعدتا برای مستحکم تر نمودن شرط انحصار، بایستی تمهیداتی را در توافقنامه بیانیشند که در اینصورت کمی از محل کاربرد اصلی آن فاصله گرفته اند.

ب- توافق جهت شرکت در مناقصات به صورت مشترک:

در برخی مواقع شرکت کننده در مناقصه به پشتوانه شرکت دیگری، مبلغی را به مناقصه گذار در مناقصه پیشنهاد داده و اعلان می دارد که در اجرای پروژه از خدمات شرکت خاصی استفاده می کند. در این جا نیز گرچه از عنوان توافقنامه باید استفاده کرد، ولی به جهت پایبندی شرکت موصوف به همکاری به مناقصه گذار، در صورت برنده شدن، مجبوریم کمی از محل کاربرد توافقنامه فاصله بگیریم و ضمانت اجرا برای آن شرکت، در صورت نقض تعهد همکاری پیش بینی کنیم.

همانطور که ملاحظه شد عنوان توافقنامه در برخی جهات رنگ الزام آور به خود می گیرد و قراردادنویس باید با لحاط این الزام، از عنوان موصوف استفاده نماید. البته برخی از نگارندگان قرارداد، از عناوین مشابه کنسرسیوم یا مشارکت در این موارد استفاده می کنند که بسیار اشتباه است و در یادداشتهای بعدی حتما به محل استفاده دو عنوان اخیر خواهیم پرداخت.

نکته پایانی در این یادداشت این است که عناوین مشابه با توافقنامه، مانند موافقتنامه و تفاهم نامه  نیز در ایران مورد استفاده است که محل کاربرد آن کاملا متفاوت است و سعی خواهد شد در شماره های بعدی به همه این عناوین بپردازیم.